رقص شمشیر
رَقْصِ شَمْشیر، عنوان مستندی دربارۀ مراسم آیینی رقص شمشیر در مناطق جنوبی ایران، ساختۀ ناصر تقوایی در 1346 ش. مستند رقص شمشیر مراسمی کهن و کمابیش منسوخ را به تصویر می‌کشد که در زمانهای گذشته، در جزایر حوالی بندرعباس و شیخ‌نشینهای آن‌سوی خلیج‌فارس رواج داشت و امروزه شکل دگرگون‌شده‌ای از آن در امارات عربی و سیستان و بلوچستان اجرا می‌شود.
تقوایی در این فیلم کوتاه، مراسمی سنتی را بازآفرینی کرده است. بر اساس تصاویر فیلم، گروهی مرد و زن در کنار ساحل‌اند. مردها «گرگور» (وسیلۀ صید ماهی) می‌سازند. صدای طبلها بلند می‌شود. چند مرد که «دشداشۀ» (لباس بلند) سفید پوشیده‌اند، روی شنهای ساحل و پشت به دریای آبی، شمشیرِ از غلاف خارج‌نشده به دست، به اجرای رقص موزون می‌پردازند. یک رشته طناب بلند در دست آنها ست، و شمشیرهایشان را روی آن گرفته‌اند. 4 مرد در جلو آنها بر «دَمّام» (دُهل دوسر) می‌کوبند. در گرماگرمِ رقص، مردان دوبه‌دو از این جمع خارج می‌شوند و جست‌وخیزکنان، رودر‌روی هم قرار می‌گیرند و شمشیرهایشان را در هوا می‌گردانند.
رقص شمشیر ریشه در رقصهای بدوی بومیان دارد که اجداد آفریقایی و سواحلی همین مردان با نیزه و شمشیر، قبل از پیکار و شکار، اجرا می‌کرده‌اند و احتمالاً اجرای این مراسم به شکل کنونی، نمایشی است در بزرگداشت خاطرۀ همان جنگها و دلاوریها (بهارلو، 38).
این فیلم عنوان‌بندی ندارد و به طریقۀ 16میلی‌متری، سیاه و سفید، و با زمان 15 دقیقه برای سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران ساخته شده، و فیلم‌بردار آن امیر کراری است (حیدری، 156؛ مهرابی، 208). رقص شمشیر مستندی بدون کلام است و کارگردان هیچ گفتار و توضیحی بر این مراسم آیینی و ریشه‌های آن ندارد؛ فیلمی است با ساختار سینمایی ابتدایی، و با نماهای عمومی‌ای که بیشتر طولانی، تکراری و تاریک‌اند و حتى نماهایی مثل بازی دو کودکی که با چوب می‌رقصند و ادای پدران خود را درمی‌آورند، نتوانسته‌اند از یکنواختی کند فیلم بکاهند؛ گویی فیلم پرداخت نهایی نشده است، یا آن‌طور که تقوایی گفته است، او برای آشنایی با ابزار سینما به ساختن آن دست زده است (نک : بهارلو، همانجا).
رقص شمشیر از جنبۀ سینمایی، مستند چندان مهمی نیست، و از جنبۀ مردم‌شناختی نیز ناقص و ناکامل است، ولی تنها تصاویر متحرکی است که از اجرای مراسمی منسوخ در جزایر و بنادر حوالی بندرعباس روی نوار سلولویید ثبت شده و باقی مانده است.
مآخذ
بهارلو، عباس، معرفی و شناخت ناصر تقوایی، تهران، 1382 ش؛ حیدری، غلام، معرفی و نقد آثار ناصر تقوایی، تهران، 1369 ش؛ مهرابی، مسعود، فرهنگ فیلمهای مستند سینمای ایران (از آغاز تا سال 1375 ش)، تهران، 1375 ش.